Hout goed in de gaten houden
Gebouwen met grote houten constructies, zoals stolpen, lopen altijd het risico op houtaantasting door vocht, insecten of schimmels. ‘Preventie is het beste,’ zegt Cora Eckersley. ‘Als je al het hout elk jaar inspecteert en de aangetaste plekken meteen aanpakt, dan zit je goed. Je voorkomt onveilige situaties en hoge kosten.’ Maar het blijft oppassen: de insecten kunnen ook in losliggend hout of in je haardhout zitten.
Vochtig hout is een perfecte voedingsbodem voor schimmels en insecten. Die krijgen weinig kans als het hout droog is en als de luchtvochtigheid in de hele stolp laag is. Vroeger hadden stolpen natuurlijke ventilatie, want de binnenkant van de kap was niet opgevuld en afgetimmerd. Tegenwoordig met de steeds betere isolatie is een goed ventilatiesysteem noodzakelijk. Bestrijding kan pas beginnen als al het hout droog en schoon is.
Zwammen
Hoewel houtrot in stolpen minder vaak voorkomt dan insectenschade, kan het wel ernstige schade opleveren. Ernstige aantasting van constructies door vooral de huiszwam kan in het slechtste geval al in paar maanden ontstaan. Schimmels zoals de huiszwam en de kelderzwam kunnen behalve in het hout ook in muren zitten. Soms zijn ze een erfenis van het agrarische verleden van een stolp. Zwambestrijding begint met het verwijderen van aangetast houtwerk. Omdat zwammen door muren heen kunnen groeien, moet pleisterwerk worden verwijderd, voegen moeten uitgekrabd en de aangetaste muren besproeid met een zwambestrijdingsmiddel. Bij ernstig aangetaste muren is injectie via boorgaten nodig, om zo ook de inwendige zwamdraden te bereiken. Als er schimmels zijn geconstateerd, wordt al het bestaande en nieuwe houtwerk preventief behandeld met een oppervlaktebehandeling.
Insecten in stolpen
In de oudste stolpboerderijen waar nog hardhout of eiken gebruikt is, is de bonte knaagkever de voornaamste boosdoener. In wat jongere stolpboerderijen waar grenenhout is gebruikt, komen vooral boktor en houtworm voor. De larven van deze soorten tasten het hout aan, de volwassen kevers leggen de eitjes. Het larvestadium varieert van 1 tot 12 jaar. Kenmerkend voor de houtworm zijn de uitvliegopeningen in het hout, de hoopjes zaagsel (boormeel), en de kevers die van april tot oktober (de uitvliegperiode) kunnen rondvliegen. De volwassen huisboktor is de grootste van de genoemde soorten en kan meer dan twee centimeter groot worden.
Gewone houtwormkever (3-4 mm groot) plus larve. De larven zijn de boosdoeners.[Foto’s: Wikimedia Commons] Links de bonte knaagkever (6-8 mm groot). Daarnaast de in werkelijkheid veel grotere huisboktor (10-25 mm) plus larve.[Foto’s: Wikimedia Commons]
Knaagkever, houtwormkever, huisboktor
Niet alle insecten zijn even schadelijk, sommige hoeven niet bestreden te worden. De meest bedreigende zijn de bonte knaagkever (uitvliegopening 2-4 mm), de gewone houtwormkever (1-2 mm) en de minder vaak voorkomende huisboktor (6-10 mm). De aanpak hangt af van het insect, de houtsoort, de afwerklaag en de mate van aantasting. In de meeste gevallen is een behandeling van het (schoongemaakte) houtoppervlak met een bestrijdingsvloeistof afdoende. Injecteren is vooral nodig bij de grote houtworm en bij ernstige aantastingen door de huisboktor. Ook bij geverfd houtwerk is injectie nodig. Met speciale technieken is het zelfs bij zeer dikke balken mogelijk om bestrijdingsvloeistof onder druk tot in de kern van het hout te brengen. Na bestrijding volgt zo nodig versterking van de houtconstructie met epoxytechnieken of houtvervanging. Eventueel volgt preventieve behandeling van niet-aangetaste onderdelen. Dit is alleen nodig als constructies volledig worden weggewerkt (afgetimmerd).
Regelmatige inspectie
Cora Eckersley is operationeel manager bij Van Lierop, specialist in het bestrijden en verhelpen van houtaantasting. ‘Wij hameren bij onze klanten op het belang van regelmatige inspectie. Je kunt dit niet jaren overslaan en pas een seintje geven als je zaagsel ziet. Als je te laat bent, loop je het risico op een onveilige constructie en hoge kosten. Preventie is gewoon beter en daarvoor moet je goed monitoren. Dan blijft de bestrijding beperkt tot kleine plekken. Wij hebben tientallen stolpen met een inspectieabonnement. Zo’n inspectie is visueel, vanaf een hoogwerker maar soms ook kruip-door sluip-door met de zaklantaarn. Altijd met speciale aandacht voor de verbindingsstukken. Onze inspecteurs nemen alles mee en behandelen kleine plekjes meteen. We leggen ook altijd heel goed uit wat we doen en waarom. Soms doet een eigenaar of een aannemer bepaalde dingen zelf, bijvoorbeeld het schoonblazen. Je kunt natuurlijk als bewoner ook zelf de houtconstructie in de gaten houden en je bestrijdingsvloeistof bij de bouwmarkt halen, zeker als je ventilatie goed is en als aantastingen zeldzaam zijn.
Stolpbewoners over houtwormbestrijding
De stolp van de familie Duijn in Zuidermeer was in de jaren zeventig al eens behandeld tegen houtworm. ‘In 2013 wilden we gaan verbouwen waarbij ook delen van de zolder zouden worden ingebouwd. Hierna kun je niet overal meer goed bij. Toen heeft Van Lierop een inspectie uitgevoerd om te kijken of er weer actieve houtworm was. Op een paar plekken bleek dat het geval, vooral in de houten onderdelen die in de jaren zeventig waren vernieuwd. Van Lierop heeft eerst de hele kap schoon geblazen met perslucht, dit nam twee dagen in beslag want het is een grote boerderij. Al het stof moest verwijderd worden, omdat de vloeistof anders niet goed doordringt in het hout. De kap zag er weer uit als nieuw! Daarna zijn de delen met houtworm ingespoten met een vloeistof. We mochten vervolgens twee dagen niet in de boerderij komen, ook de huisdieren niet. We zijn nu tien jaar verder en de kap ziet er nog steeds netjes uit.
Stijl van een vierkant. De onderkant is verrot doordat vocht in het hout is getrokken. Dit komt regelmatig voor bij onderkanten van vierkantstijlen. Herstel met epoxytechniek is mogelijk, maar een relatief makkelijk alternatief is een stuk van de onderkant afzagen en de bakstenen poer vervolgens hoger opmetselen.